Park Adama Mickiewicza
Park miejski leży na terenie Dzielnicy Cesarskiej między Placem Adama Mickiewicz a ulicami Wieniawskiego, Fredry i Aleją Niepodległości. Dzielnicę Cesarską w całości zaprojektował Joseph Stubben na początku XX wieku. Park to jeden z najokazalszych parków w mieście, stanowiący jądro Dzielnicy Cesarskiej. Powstał na terenie dawnych fortyfikacji w latach 1907-1910. Park wraz z sadzawką, fontanną stanowił oprawę i związany jest kompozycyjnie z gmachem Teatru Wielkiego im. St. Moniuszki, łączy w sobie obiekty architektoniczne i ogrodowe. W północnej części zaaranżowano reprezentacyjne schody strojne w piękne amfory. Schody które są dopełnienie oprawy urbanistyczną opery. Południowa i północna połączone są szpalerami platanów, wokół ścieżki spacerowe… W południowej części park łagodnie przechodzi w plac Adama Mickiewicza, na której pomnik Adama Mickiewicza i Pomnik Ofiar Czerwca 1956
W południowej części park łagodnie przechodzi w plac Adama Mickiewicza, który powstał jako centralny plac Dzielnicy Cesarskiej
W miejscu likwidowanych w okolicach Bramy Berlińskiej obwarowań Twierdzy Poznań Josef Stübben w 1903 roku zaprojektował Dzielnicę Cesarska. W 1904 cesarz Wilhelm II powołał Królewską Komisję Rozbudowy Poznania, która zajęła się realizacją planów Stübbene, 20 sierpnia 1910 Poznań stał się Miastem Rezydencjonalnym ( w tym dniu poświęcono Zamek Cesarski). Przedpole gmachu Uniwersytetu to obecny Plac Mickiewicza. Plac zyskał swoją nazwę dopiero od 8 stycznia 1957 roku na wniosek Senatu Uniwersytetu im Adama Mickiewicza (Adam Mickiewicz 24 grudnia 1955 stał się patronem Uniwersytetu) przy jednomyślnej aprobacie MRN. Do tej pory plac był placem bezimiennym, choć w czasach Stalinowskich nazywano go placem Stalina. Jednak na łamach prasy Prezydium MRN opublikowała oświadczenie, że „placu o nazwie im. J. Stalina nigdy w Poznaniu nie było i nie ma do dnia dzisiejszego. Powyższa nazwa utarła się „samorzutnie” i nie została nigdy oficjalnie zaakceptowana”. Plac Mickiewicza stał się areną na której rozgrywały się najważniejsze wydarzenia w powojennej historii miasta a już w czasach pruskich i w okresie dwudziestolecia międzywojennego wznoszono na nim kolejne pomniki. Płyta placu jest wyłożona kostką bazaltową o bardzo charakterystycznym, abstrakcyjnym wzorze. Deseń ten pochodzi z czasów powojennych.
Pierwsze lata po wojnie
Zaraz po wojnie w lutym 1945 na placu zaczęto chować czerwonoarmistów i ochotników poległych w walkach o Cytadelę, plac zyskał miano „cmentarza Bohaterów”. W marcu 1945 zaczęto organizować manifestacyjne pogrzeby sowieckich oficerów poległych w innych rejonach frontu, w kwietniu 1945 pochowano we wspólnej mogile kilkadziesiąt ostatnich ofiar hitlerowskiego obozu z Żabikowa. Funkcję „cmentarza Bohaterów” plac pełnił do później jesieni 1945 r., kiedy to zakończono ekshumację ciał poległych, przenosząc je ostatecznie na stoki Cytadeli. Z uwagi na doskonałą lokalizację (centrum miasta, bliskość instytucji i urzędów. Szeroka ulica Święty Marcin (Czerwonej Armii) w drugiej połowie lat czterdziestych plac stał się miejscem organizacji większości uroczystości masowych, pierwszomajowych pochodów, defilad, oraz różnego rodzaju wieców.
Z ciekawszych tego typu wydarzeń odbywających się na pl. A. Mickiewicza w okresie stalinowskim był wiec 22 czerwca 1946, w drugim dniu procesu Arthura Greisera namiestnika „Kraju Warty” sądzonego w Auli Uniwersyteckiej. Wiec zwołany przededniu referendum „ludowego”, gdzie „Władze Ludowe” pokazały i „ostrzegały” zgromadzonym, „…że są siły i tymi jest upadły świat reakcji legalnej i nielegalnej, do których należą Andersi, Raczkiewicze, Bor-Komorowscy”…
28 czerwca 1956 r. poznaniacy przyszli na tzw. pl. Stalina już bez zaproszenia partyjnych władz. Plac stał się naturalnym miejscem, w którym spotkali się robotnicy, aby zażądać „Chleba i Wolności”. Tu wokół placu lub w pobliżu znajdowały się budynki KW PZPRR, Nowy Ratusz (Władze miasta w Zamku Cesarskim), komendy wojewódzkiej MO, która mieściła się w obecnym budynku Collegium Iuridicum.
Wydarzenia te upamiętnia Pomnik Ofiar Czerwca 1956 (Poznańskie Krzyże).
Pomniki na Placu Mickiewicza
- Pomnik kanclerza Ottona von Bismarcka – nieistniejący
- Pomnik Wdzięczności Najświętszego Serca Pana Jezusa – nieistniejący
- Pomnik Adama Mickiewicza
- Pomnik Ofiar Czerwca 1956 (Poznańskie Krzyże
Pomnik Adama Mickiewicza
Historia powstania pomnika Adama Mickiewicza
Adam Mickiewicz w Wielkopolsce był bardzo popularny. Wiadomość o śmierci Adama Mickiewicza, który zmarł w 26 listopada 1855 roku w Konstantynopolu, bardzo szybko dotarła do Wielkopolski, w Wielkopolsce przyjęto ją z głębokim żalem. W Poznaniu szybko powstał komitet do uczczenia śmierci poety na czele z Teofilem Mateckim. Komitet zorganizował specjalną uroczystość żałobną ku czci Wieszcza, symboliczny pogrzeb, który odbył się 15 stycznia 1856 roku w kościele św. Marcina. Na uroczystość w Poznaniu przybyły tłumy Wielkopolan, składając hojne datki kwestującym damom. Datki pokryły koszty uroczystości i została nadwyżka. Wówczas Komitet Organizacyjny wpadł na pomysł, aby wystawić Mickiewiczowi pomnik. Wielkopolanie dołożyli pozostałość i w 9 sierpnia 1957 roku pomnik był gotowy. Pomnik wykonał gorący wielbiciel i znajomy Mickiewicza – Władysław Oleszczyński. Cały proces twórczy jest udokumentowany zapiskami Oleszczyńskiego, pierwszy odlew gipsowy został przysłany do Poznania już w 1856 i spotkał się z przychylnym przyjęciem. Po sporach dotyczących materiału, z którego miał być wykonany pomnik, wybrano „conflant” (kamień podobny do marmuru) i Oleszczyński przystąpił do odkuwania pomnika. 9 sierpnia 1857 roku pomnik został ukończony i wysłany koleją do Poznania. Komitet przyjął rzeźbę z entuzjazmem. Kłopot był jednak z odpowiednim miejscem na wyeksponowanie pomnika – okres zaborów ograniczał możliwości. Pomysł aby pomnik stanął przy kościele św. Marcina, też napotykał na opór władz pruskich. Dopiero wystąpienie w parlamencie pruskim Stefana Bendkowskiego, które ośmieszyło decyzję władz prowincjonalnych zmusiło do zmiany stanowiska rządu i księcia-regenta wyrażając zgodę na wystawienie pomnika Wieszcza. 27 grudnia 1858 roku przewodnicy komitetu Teofil Matecki otrzymał od ministra spraw wewnętrznych Flotwella oficjalną zgodę. Odsłonięcie pomnika w ogrodzie przy kościele św. Marcina odbyło się uroczyście 7 maja 1859 roku. Był to pierwszy pomnik Adama Mickiewicza na ziemiach polskich. 1890r. u stóp cokołu umieszczono postacie przedstawiające Wisłę, Wartę i Niemen autorstwa Władysława Marcinkowskiego
Pod koniec XIX wieku zaczęto dyskutować nad przebudową pomnika. Pomnik, choć pierwszy na ziemiach polskich dość blado wypadał w porównaniu z wielkimi pomnikami poety w innych miastach (Kraków, Warszawa), a także obawy o trwałość materiału powodowy, że wystąpiono o zgodę na przebudowę. O zgodę na przebudowę pomnika wystąpiono w listopadzie 1902 roku i czerwcu 1903 zgodę uzyskano.
Kamienna figura wykuta przez Oleszczyńskiego została zastąpiona odlewem brązowym, a wokół wybudowano okazałą balustradę przyozdobioną dwoma figurami z brązu – dziewczynkę podającą wieszczowi wiązankę kwiatów, druga chłopca trzymającego urnę jako symbol przeszłości. Przebudowy podjął się znany poznański rzeźbiarz Władysław Marcinkowskio, balustradę zaprojektował Roger Sławski. Przebudowę zakończono w październiku 1904 roku, pomnik kamienny wykony przez Oleszczyńskiego został przeniesiony na dziedziniec Poznańska Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Obydwa pomniki przetrwały do 1939 roku, kiedy to zostały zniszczone przez okupanta.
Na początku lat 90. przystąpiono do odnawiania dziedzińca Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i wtedy zaczęto mówić o odtworzenia pomnika Mickiewicza. W 139 lat po osłonięciu pomnika autorstwa Oleszczyńskiego w dniu 7 maja 1998 zebrał się komitet odbudowy pomnika Adama Mickiewicza. Rozpoczęła się zbiórka funduszy na ten cel. I w efekcie w 1998 roku pomnik został odsłonięty a odtworzył go rzeźbiarz, profesor Józef Petruk..
Pozostałości po pierwszym pomniku obok kościoła św. Marcina.
Drugi pomnik Adama Mickiewicza
Krótko po zakończeniu II wojny światowej, pojawił się pomysł odbudowy pomnika A. Mickiewicza, jednak brak koncepcji i środków finansowych, spowodował odłożenie decyzji. Decyzję przybliżyła zbliżająca się setna rocznica śmierci Wieszcza. Nie znalazł uznania pomysł rekonstrukcji pomnika Oleszczyńskiego forsowany przez Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania oraz środowisko profesorów Uniwersytetu Poznańskiego. Poznańskie środowisko artystyczne domagało się postawienia nowego pomnika, bardziej odpowiadającego nowym tendencjom w sztuce. Doszło do sporu o ostateczny wygląd pomnika Wieszcza.
W 1955 roku rozpisano konkurs na projekt pomnika. Wygrał projekt Bazylego Wojtowicza i Czesława Woźniaka. Dwa lata później w 1957 roku powołano Komitet Budowy Pomnika Adama Mickiewicza, który w pierwszej kolejności zajął się uporządkowania placu przy kościele św. Marcina. Następnie przystąpiono do realizacji pomnika projektu Wojtowicza. Pomnik odlano w Gliwicach i stanął na placu Mickiewicza przed Collegium Minus UAM. Odsłonięcie miało miejsce 29 maja 1960 roku.
Czterometrowy pomnik stanął na dwumetrowym cokole dzięki czemu monument góruje nad placem. Na cokole miały być płaskorzeźby, jednak wybrany materiał sjenit okazał się zbyt twardy, postanowiono więc poprzestać na płytko rytych w płaszczyźnie kamienia.
Teraz tutaj pod popularnym „Adasiem” jest miejscem pamiątkowych zdjęć po uroczystości absolutorium….. i nie tylko…
Drugim pomnikiem na Placu Adama Mickiewicza to pomnik Ofiar Czerwca 1956 (Poznańskie Krzyże)
Po wydarzeniach sierpnia 1980 roku jedną z pierwszych inicjatyw organizującego się poznańskiej „Solidarności” była budowa pomnika upamiętniającego Czerwiec ’56… 10 października 1980 został publicznie ogłoszony pomysł a już 21 października powstał Społeczny Komitet Budowy Pomnika Czerwca 1956. Komitetowi przewodniczył Roman Brandstaetter. Pomnik zamierzano postawić w 25 rocznicę wydarzeń czerwcowych 28 czerwca 1981 roku, czyli w okresie ponad pół roku.
Zaczęto organizować zbiórki publiczne, imprezy kulturalne i sportowe, … przypomniano o tamtych wydarzeniach. 20 listopada 1980 ogłoszono konkurs na budowę pomnika, ogłoszono też konkurs na treść napisu na pomniku oraz czterech tablicach pamiątkowych, które miały zostać umieszczone przed bramą główną zakładów HCP, fabryką lokomotyw i wagonów, ZNTK i MPK. Konkurs rozstrzygnięto 6 lutego 1981 roku. Wygrał projekt rzeźbiarza Adama Graczyka i architekta Włodzimierza Wojciechowskiego zatytułowany „Jedność”.
Pozostał wybór miejsca, po rozważaniu kilku koncepcji przeważyło zdanie, że powinien on stanąć na placu Mickiewicza gdzie w 1956 wielotysięczny tłum upomniał się o swoje prawa i wolność. Pomnik miał stanąć na miejscu gdzie kiedyś stał zniszczony przez okupanta Pomnik Wdzięczności za odzyskaną niepodległość. Zgodę administracyjną uzyskaną z wielkimi oporami uzyskano dopiero 26 czerwca 1981 roku
Budowa
Pomnik powstawał przy współpracy wielu zakładów Wielkopolski ale i kraju, większość prac wykonano w zakładach Cegielskiego. Swój udział w budowie mają pracownicy ZNTK, Pomet,.. fundamenty wykonało Poznańskie Przedsiębiorstwo Robót Budowlanych nr 1.. Mimo trudności z materiałami (pierwsza dostawa nastąpiła dopiero 29 kwietnia 1981 roku) 19 czerwca 1981 roku o godz. 14 spod bramy zakładów HCP ruszyły ciężarówki z konstrukcjami na plac Mickiewicza. Wcześniej 23 maja 1981 roku wmurowano akt erekcyjny w fundamenty pomnika. Ostatnie prace montażowe zakończono 26 czerwca a sam pomnik wybudowano w rekordowym czasie 41 dni, dzięki temu budowla była gotowa na 2 dni przed uroczystościami 25. rocznicy.
Wygląd
Pomnik składa się z dwóch 21-metrowych stalowych krzyży połączonych razem oraz monument z głową orła. Na lewym krzyżu data 1956 – nawiązująca do wydarzeń Poznańskiego Czerwca, na prawym krzyżu umieszczone daty 1968, 1970, 1976, 1980 i 1981 ( znane historii najnowszej. Na monumencie z głową orła hasła protestujących robotników: „O Boga”;” Za wolność, prawo i chleb” oraz podpis „czerwiec 1956”
25 rocznica i odsłonięcie pomnika
Dobry klimat polityczny w tamtym czasie sprzyjał aby przywrócić pamięć o Czerwcu ’56 i w maksymalny sposób rozszerzyć wiedzę o tych wydarzeniach. Były wystawy, sesje naukowe, odczyty… była msza przed zakładami Cegielskiego… I było odsłonięcie pomnika – 28 czerwca 1981 roku, na placu Mickiewicza rozpoczęły się główne uroczystości. Przybyło około 200 000 osób. O 10 godzinie zawyły syreny i odezwały się dzwony kościelne to dało sygnał do rozpoczęcia głównych uroczystości. Pomnik odsłonił nieformalny przywódca Czerwca’56, Stanisław Matyja, oraz Anna Strzałkowska, matka zabitego wówczas, trzynastoletniego Romka a poświęcił abpa Józef Stroba. Odbył się apel poległych, z wieży Zamku Cesarskiego zwisała gigantyczna szarfa z ustalonymi po raz pierwszy nazwiskami ofiar. Tego dnia odsłonięto także tablice pamiątkowe: przed zajezdnią MPK na ul. Gajowej, przed bramą główną ZNTK, bramą HCP, bramą Fabryki Lokomotyw i Wagonów (W 3), na ścianie frontowej szpitala im. Raszei, oraz na ulicy Romka Strzałkowskiego. Po uroczystościach na Placu Mickiewicz odbyła się msza podczas której odczytano telegram od Jana Pawła II.
Znak pamięci i sprzeciwu
Pomnik natychmiast stał się bardzo wyrazistym symbolem pamięci o bolesnych wydarzeniach sprzed lat. Ogłoszenie stanu wojennego uwypukliło znaczenie Poznańskich Krzyży jako symbolu walki o wolność. Pomnik w szczególny sposób otaczany „opieką” sił milicyjnych i SB, mimo po pacyfikacji kopalni Wujek nieznana ręka domalowała na słupie krzyża datę 1981 (szybko napis zamalowano), po 10 latach datę tą umieszczono na stałe. Msze okolicznościowego i rocznicowe odprawiane w kościele o.o. Dominikanów lub w kościele przy ul. Fredry z reguły kończyły się próbą przemarszu pod Poznańskie Krzyże i kończyły się agresją i atakiem ze strony ZOMO i Moi niejednokrotnie „pałowaniem”.. przyniosły też dwie ofiary śmiertelne. Z rąk ZOMO I MO zginął śmiertelnie pobiły w 1982 r. Wojciech Cieślewicz, skatowany po manifestacji w okolicach Mostu Teatralnego i Piotr Majchrzak, który zmarł 18 maja 1982 r. po pobiciu tuz przy bramie kościoła przy ul. Fredry (przed kościołem głaz pamiątkowy). Poznańskie Krzyże w naturalny sposób wyrażały swoją symboliką niepodległościowe i wolnościowe aspiracje Wielkopolan.
Po 1989 kolejne rocznice Czerwca ’56 odbywały się już bez zakłóceń, jednak po dziesięciu latach pomnik wymagał renowacji. Staraniem Społecznego Zespołu ds. Pomnika Czerwca 1956 wykonano odpowiednie prace renowacje i już na 35 rocznicę wydarzeń wyglądał godnie.
Szczególna oprawę miały uroczystości 50 rocznicy wydarzeń w 2006 roku, najpierw 23 czerwca była msza święta z udziałem tysięcy poznaniaków , osiemdziesięciu biskupów i około 200 księży, była procesja z kościoła pw. Serca Jezusowego na Plac Mickiewicza, …. 28 czerwca w 50 rocznicę „Czarnego Czwartku” na placu odbyła się uroczysta msza, którą koncelebrował abp Stanisław Gądecki… Pod Krzyżami spotkali się prezydenci: Lech Kaczyński, Horst Köhler (NRF), Václav Klaus (Czechy), Ivan Gašparovič (Słowacja), Laszlo Solyom (Węgry), którzy wygłosili przemówienia na temat Poznańskiego Czerwca, pojawili się też premier Kazimierz Marcinkiewicz, marszałkowie Senatu, Sejmu, burmistrzowie miast Polski, burmistrzowie miast partnerskich Poznania, i wielu innych gości z zagranicy, przedstawicieli kościoła, związków zawodowych, organizacji kombatanckich… i tysiące poznaniaków..
Na tym miejscu poprzednio stał najpierw odsłonięty 11 października 1903 pomnik Bismarcka
Przetrwał tam aż do 1930, kiedy to przetopiono go na figurę Chrystusa Króla, która stanowiła zasadniczą część Pomnika Wdzięczności, Głowę Kanclerza przetopiono na figurę Jana Baptysty Quadro , zniszczoną potem przez nazistów. Zniszczyli oni także Pomnik Wdzięczności.,
Na miejscu zlikwidowanego pomnika Bismarka pobudowano Pomnik Wdzięczności.
Pomnik Wdzięczności istniejący w latach 1932-1939 był wotum za odzyskaną niepodległość przez Polskę. Pomnik jak i miejsce jego postawienia, nie wszystkim się podobał, był bez perspektywy urbanistycznej, Ratajski zamiast łuku proponował kościół wotum, … ale jak to Polacy wolą pomniki… są plany odbudowy, ale chyba w innym miejscu, nie na Placu Mickiewicza
na granicy parku i placu – poidełko dla ludzi…. z czystą wodą do picia dla ochłody, … ale … niestety nieczynne ostatnio, a kiedyś piłem z niego czystą, zimną wodę, myślę, że to chwilowe..
Zapraszam na dalszy spacer po Placu Mickiewicza…